Ảnh hưởng của tôn giáo đến điêu khắc trang trí ở đình làng: Qua nghiên cứu một số biểu tượng ở đình Tây Đằng, Hạ Hiệp và So

Tóm tắt

Đình làng trong quá khứ đóng vai trò là một trung tâm của các sinh hoạt văn hóa cộng đồng, chứng kiến những thay đổi đang diễn ra từng ngày ở mỗi làng quê Việt Nam. Không những thế, đình làng còn là công trình kiến trúc truyền thống, nơi lưu giữ các tác phẩm điêu khắc, trang trí mang giá trị nghệ thuật đắc sắc riêng có của người Việt ở Bắc Bộ nói riêng và Việt Nam nói chung. Bài viết này tập trung nghiên cứu các ngôi đình làng Việt (ở châu thổ Bắc Bộ) thông qua ba trường hợp là Tây Đằng (Ba Vì), Hạ Hiệp (Phúc Thọ), So (Quốc Oai), chúng lần lượt có niên đại xây dựng vào thế kỷ XVI, XVII và XVIII. Mỗi ngôi đình mang phong cách kiến trúc riêng, với những đồ án điêu khắc trang trí phản ánh các khía cạnh khác nhau của đời sống xã hội. Nội dung của các đề tài nghệ thuật đó thường gắn liền với cuộc sống của người dân lao động, từ những sinh hoạt hàng ngày cho đến những ước mơ khát vọng chinh phục tự nhiên. Trải qua chiến tranh, sự tàn phá của thời gian và cả những tác động của con người, nhưng ba ngôi đình vẫn bảo tồn được kết cấu kiến trúc và những mảng chạm khắc nghệ thuật. Tuy nhiên, bên cạnh kỹ thuật tạo tác mang tính thẩm mỹ độc đáo, thì bản thân mỗi tác phẩm hay đồ án/đề tài trang trí lại mang trong nó những “mật mã” của cuộc sống con người Việt Nam ở vùng Bắc Bộ. Chính vì vậy, việc xác định chủ đề, nội dung mảng chạm và giải mã ý nghĩa của các chủ đề điêu khắc giúp chúng ta hiểu biết sâu sắc hơn về xã hội, văn hóa, con người Việt Nam trong quá khứ, nhất là đời sống tâm linh (tôn giáo - tín ngưỡng). Trong bài viết này, tác giả đề cập tới sự ảnh hưởng của tôn giáo đến điêu khắc trang trí đình làng ở châu thổ Bắc Bộ, thông qua phân tích một số biểu tượng tôn giáo xuất hiện ở ba ngôi đình kể trên. Từ đó để thấy rõ được những ảnh hưởng và tác động qua lại giữa thế giới tâm linh với cuộc sống sinh hoạt thường nhật của người nông dân Việt Nam trong xã hội cổ truyền.

Ngày nhận 03/10/2022; ngày chỉnh sửa 29/11/2022; ngày chấp nhận đăng 30/12/2022