Cây trầm hương, xứ trầm hương trong đời sống xã hội và lịch sử kinh tế Việt Nam

Tóm tắt

Trầm hương (Agarwood hay Aloes wood) là sản phẩm đặc hữu của xứ nhiệt đới, nóng ẩm, gió mùa. Cây gió vốn là cây tự nhiên của một số quốc gia châu Á, nhưng cây gió tạo trầm (Aquilaria Crassna pierre ex Lecomte), chủ yếu phân bố tập trung ở các tỉnh miền Trung Việt Nam từ Nghệ An đến Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa, v.v.. Nhiều người thường coi Kauthara (Khánh Hòa) là “Xứ sở trầm hương”. Cây trầm được coi là “Cây thiêng”, “Cây sự sống”, “Cây vũ trụ” gắn với không gian thiêng, sự tạo sinh và chở che của Nữ Thần Po Nagar - Thiên Y Thánh Mẫu.  Là sản vật hiếm quý của núi rừng, từ những thế kỷ trước sau Công nguyên, người ta đã biết đến công dụng, tính năng của trầm. Trong suốt nhiều thế kỷ, trầm hương được coi là mặt hàng trọng yếu trong quan hệ bang giao, giao thương của vương quốc Chămpa và Đại Việt với các thị trường lớn châu Á như: Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Tây Á, v.v.. Trên cơ sở khai thác nhiều nguồn tư liệu trong nước, quốc tế, bài viết tập trung làm rõ: địa bàn phân bố của cây trầm; cách thức khai thác trầm, tạo trầm; phương cách phân biệt các loại trầm hương, kỳ nam; công dụng, tính năng (dược liệu, tâm linh, v.v.) của trầm hương; vai trò của trầm hương trong đời sống văn hóa, xã hội cùng vị thế, tầm quan trọng của trầm hương trong quan hệ kinh tế, bang giao giữa các quốc gia châu Á.

Ngày nhận 12/3/2022; ngày chỉnh sửa 22/6/2022; ngày chấp nhận đăng 30/8/2022