Nhân học đô thị và ký ức đời thường: Đọc Sài Gòn thị thành hoang dại của Khải Đơn qua không gian cửa hàng tiện lợi

Tóm tắt

Bài viết giới thiệu một hướng tiếp cận liên ngành mới trong nghiên cứu văn học - lý thuyết nhân học đô thị. Trên nền tảng hệ thống mười chủ đề lớn trong nhân học đô thị đương đại được Rivke Jaffe và Anouk de Koning (2022) trình bày, tác giả khẳng định rằng đô thị không chỉ là bối cảnh vật lý mà còn là không gian biểu tượng, nơi sản sinh các hình thức sinh hoạt, bản sắc và mâu thuẫn văn hóa - xã hội đặc thù. Áp dụng hướng tiếp cận này vào tác phẩm Sài Gòn thị thành hoang dại của Khải Đơn, người viết khảo sát vai trò của không gian đời thường - đặc biệt là cửa hàng tiện lợi như một nơi chốn mang tính biểu tượng, nơi cảm xúc thị dân được sản sinh, tái cấu trúc và thương lượng. Từ các lý thuyết của Henri Lefebvre về không gian xã hội và khái niệm không gian phi nơi chốn của Marc Augé, nghiên cứu cho thấy cách văn học có thể phản ánh quá trình đô thị hóa “từ bên dưới”, nơi các chủ thể vô danh tái định nghĩa thành phố qua hồi ức, cảm xúc và kinh nghiệm cá nhân. Từ đó, nghiên cứu này khẳng định lý thuyết nhân học đô thị như một khung khái niệm và phương pháp nghiên cứu để đọc văn học đô thị Việt Nam đương đại, đặc biệt trong bối cảnh xã hội chuyển động giữa truyền thống - hiện đại, nông thôn - đô thị và tiêu dùng - hiện sinh.

Ngày nhận: 08/6/2025; ngày chỉnh sửa: 17/9/2025; ngày chấp nhận đăng: 25/12/2025